[ Pobierz całość w formacie PDF ]

starzeli się i nie umierali, nie było mrozów ani skwarów. Postacie z wierzchołka pierwszej dynastii Iranu wyposażają
więc powstające z ich udziałem państwo i wspólnotę we wszystkie urządzenia oraz przedmioty potrzebne do
właściwego i pomyślnego funkcjonowania takiego organizmu 1S.
Dzieje wznoszenia wzorcowej społeczności opowiadają również wydarzenia wypełniające cztery pierwsze kadencje
monarsze królów Rzymu 19. Romulus uosabia nie wszystkie aspekty postaci pierwszo-funkcyjnego bohatera. Dzieli je
z drugim z kolei władcą, Numą Pom-piliuszem. Do założyciela Rzymu należy chwała mężnego wojownika, dzieło
ufundowania miasta-państwa i nadania mu podstawowych form ustrojowych. Numa natomiast  sacra et caerimonias
omneque cultum deorum immortalium docuit" 20. Zaszczepił on konstytuującej się wspólnocie normy moralne 
religię, tworząc podwaliny dla społecznej koegzystencji i sprawiedliwości. Obaj królowie uzupełniają się wzajemnie, a
przez ich działanie uzewnętrznia się waru-niczna (egzekwująca, żądna posłuchu i podbojów) i mitrajska (służąca,
wzmacniająca pokój i porządek społeczny) strona królewskiej władzy i godności. Wojowniczy Tullus Hostiliusz
prowadził stale walki. On wpoił Rzymianom  omnem militarem disciplinam artem-que belłandi" 21. Rządy Ankusa
Marcjusza, czwartego z władców, dobrego zarządcy zajętego sprawami handlu i rozbudową miasta, są czasami
rozkwitu Rzymu i gospodarczej prosperity. Z jego panowaniem, jak pisze Dumezil, ustajÄ… prace tworzenia rzymskiego
państwa2a. Trzej następni królowie etruscy, Tarkwiniusz Stary, Serwiusz i Tark-
" Tamże, t. I, s. 134, 183.
» Tamże, t. II, s. 12, 46.
18 J. Puhvel, Transposition of Myth to Saga in Indo-European Epic Narrative [w:] Anti-quitates Indogermanicae-
Gedenkenschrift fur H. Guntert, Insbruck 1974, s. 179 n.
" G. Dumezil (jak przyp. 1), s. 268 nn. *''L!, 2° Tamze> s- 271 (Florus, I, 1-7).
21 Tamże, s. 271.
22 Tamże, s. 272.
winiusz Pyszny oddają w tym dziele także pewne przysługi, ale nie wnoszą nic takiego, bez czego Rzym nie mógłby się
obejść.
Irański i rzymski przykład pokazują sytuację jednoczesnego procesu narodzin  wzrastania dynastii i państwa.
Następujący po sobie dynaści stopniowo formują polityczne i społeczne instytucje państwowej wspólnoty. Najstarsze
jej dzieje są więc historią pierwszego królewskiego rodu lub pierwszej linii dynastycznej. Wertykalnie zorientowany
przebieg powstania  pełnej" społeczności państwowej nie był jedynym sposobem prowadzącym do osiągnięcia celu.
Bardzo rozpowszechnionym rozwiązaniem był schemat trzech braci, który miał dodatkowo tę przewagę, że pozwalał
sobą wyjaśnić nie tylko stawanie się  humanite complete", ale także inne problemy nasuwające się przy kwestii originis
regni2S. W odróżnieniu od wyżej omawianej możliwości, posługuje się on triadą ustawioną horyzontalnie. Każda z
funkcji odnajduje się w charakterologicznej sylwetce jednego z braci. Przeważnie imiona, zwłaszcza gdy podanie jest
lakoniczne, zdradzają tego rodzaju pokrewieństwa. W zapisanej przez Herodota (IV, 5-7) legendzie o pochodzeniu
Scytów protoplastami ludu są Arpoksais, Lipoksais i Kolaksais. Powtarzająca się we wszystkich trzech przypadkach
zgrecyzowana końcówka  ksais jest, jak się przyjmuje, pochodną od rdzenia *xsay-, który w języku scytyjskim
znaczy  wybijać się",  dowodzić" 24. Etymologia form Arpo, Kola i Lipo nie jest prosta2S, ale stojąca w tym
wyliczeniu jako pierwsza, wiążąca się w językach indoeuropejskich z pojęciami praca, niewolnik, pokorny, wskazuje
na funkcję trzecią. Lipoksaisowi przypada reprezentacja funkcji drugiej, bowiem legenda mówi, że najmłodszy
Kolaksais, którego nie sparzyły spadające z nieba cztery złote przedmioty  pług, jarzmo, włócznia i ofiarna czara 
obejmuje godność królewską i zwierzchnictwo nad braćmi.
Jak już ten fragment scytyjskiej legendy pokazuje  schemat trzech braci jest bardziej uniwersalny i pozwala w
kompleksie ori-gines władzy królewskiej i powstawania społecznie i politycznie ustrukturalizowanej wspólnoty
umieścić także, pierwszy w po-
86.
23 A. Christensen, Trebr0dre-og Tobredre  Stamsagn,  Danske Studier" 1916, s. 45-
24 G. Dumezil (jak przyp. 9), s. 191 n. ".Tamże, s. 192.
rządku genetycznym, akt konstytuowania się plemienia  ludu jako wyróżnionej grupy ludzi. Mała zbiorowość braci
stanowi molekularny zalążek przyszłego plemienia, które wzrasta z ich potomków. Jest ona zarazem matrycą
społecznej organizacji tworzącego się ludu, wprowadza określony rodzaj uwarstwienia, ustanawia władzę królewską i
wskazuje, w rękach jakiego rodu powinna się ona znajdować. Podanie scytyjskie dobrze pokazuje to przerzucenie w
urzeczywistniającą przyszłość wartości początkowych, wyrażanych przez trójkę braci. Od Arpoksaisa  czytamy u
Herodota  wyszły scytyjskie wspólnoty nazwane Katiarami i Traspiami. Z Lipoksaisa zostali zrodzeni ci ze Scytów,
którzy noszą rodowe imię Auchatów. Od najmłodszego, królewskiego brata wywodzą się Paralatowie. Wszyscy jednak
razem są Skolotami, według greckiej nomenklatury Scytami28. Najistotniejszą w tym wykładzie okolicznością jest fakt,
iż na wspomniane grupy przechodzi społeczna charakterystyka ich protoplastów. Zależność tę potwierdzają etymologie
nazw czterech scytyjskich wspólnot pozostających w ramach jednego plemienia. Nazwy poświadczają wystąpienie
koncepcji trójfunkcyjnie pomyślanego porządku społecznego (Katiarowie i Traspiowie reprezentują wspólnie funkcję
trzecią) 27. Odbija się ona również w geograficznym rozsiedleniu Scytów. Dzielą się oni, zgodnie z wiadomością
Herodota, na Scytów królewskich, Scytów nomadów, Scytów rolników i hodowców.
Pierwszorzędne znaczenie społecznego tripartitio w etnogenetycz-nym podaniu Scytów uwypukla się najbardziej w
swoistym rozczłonkowaniu plemiennej wspólnoty, w jej rozpadzie na odrębne grupy obciążone funkcjonalnymi
cechami. Jest bardzo trudno, nawet pozostając na gruncie rozwiązań ideowych, bliżej przedstawić tego rodzaju
organizmy. Czym są właściwie takie zbiorowości skupiające, jak informują inne przekazy, po jednej trzeciej populacji?
M Herodot, Dzieje IV, 5-6. Schematem bracł-fundatorów społecznej stratyfikacji posługuje się również cytowana w
przyp. 7 legenda ludu Mossi. Należy ona, jak scytyjskie podanie, do rozpowszechnionego wątku o trzech- czterech
braciach i ich wyborach, które określają funkcjonalną (społeczną) kwalifikację bohatera. Zob.: M. Mole1, Le parłage du
monde dans la tradition iraniennt,  Journal Asiatique", 239, 1952, s. 455-463; A. Taylor  What bird wmtldyou choose
to be". A Medieval Tale,  Fabuła", 7, 1965, s. 97-114; F. J. Byrne, Irish Kings and High  Kings, London 1973, a. 74
(5 synów Nialla Noigiallacha). [ Pobierz całość w formacie PDF ]