[ Pobierz całość w formacie PDF ]

objawiał aż nazbyt wyraz
nie żądanie pokoju.
Iwan szalał tem bardziej, im mniej uśmiechało mu się w tych latach szczęście wojenne. Nie licząc
popełnianych z największą obojętnością tuzinami całemi mordów na mniej wybitnych poddanych,
zamordował r. 1569 stryjecznego swego, Włodzimierza Andrzejewicza, i tegoż roku... metropolitę
Filipa, gdy ośmielił się strofować go z powodu rozbestwienia opriczników. Podnieść należy z
największym naciskiem, że ani mord na metropolicie popełniony nie wywołał żadnego buntu przeciw
66
Iwanowi; najlepszy dowód, że podejrzenia jego nieustanne o spiski były wypływem tylko manji
prześladowczej. W r. 1570 urządził zbójecką wyprawę z opricznikami na Nowogród W. i na Psków;
przez pięć tygodni ścinał ludzi całemi tysiącami. Wreszcie korona katowskiego szału: w r. 1572 ubił
własną ręką, kijem, rodzonego swego syna najstarszego i następcę tronu, Iwana Młodszego... Manja
prześladowcza skierowała się z kolei przeciw opriczinie. Nie czując się bezpiecznym przed nikim, nie
mając do nikogo zaufania, boi się szemrań znędzniałego ludu - i zawiera z Litwą przynajmniej
trzechletni rozejm 1571 r. Dzięki tej uldze można było odeprzeć następnego roku nowy najazd
Dewleta.
Rozejm przypada już na schyłek zasłużonego żywota Zygmunta Augusta. Czyż mogła Historja
umieścić obok siebie dwóch monarchów współczesnych i ościennych, a bardziej od siebie różnych?
Twórca opricziny i twórca... unji lubelskiej! Na Litwie, a więc i na Rusi litewskiej zaprowadził ten król
prawo publiczne polskie; nadał szlachcie i bojarom ruskim wielkiego księstwa Litewskiego polskie
urządzenia stanowe, ziemskie, zniósł zależność lenną bojarów (co jednak w praktyce nie udało się, i
zależność ta póz
niej powróciła), urządził sejmiki i Izbę poselską. Na tych podstawach, nawkroś
polskich, ułożono zbiór ustaw dla Litwy w zakresie urządzeń i ustroju państwowego, nie tykając atoli
w niczem prawa prywatnego; takim dwoistym był statut litewski, ogłoszony w r. 1566. Szanował
prawo litewsko-ruskie, polskie wprowadzał o tyle, o ile wymagało tego wprowadzenie wolności
obywatelskiej, pojęcia nieznanego na wschód od litewskiej granicy.
Na Litwie tron był dziedzicznym. Mogło to stać się niebezpiecznem, gdvż król nie miał syna, ale miał
siostry zamężne: za królem szwedzkim i za elektorem brandenburskim. Siostrzeńcy królewscy,
cudzoziemcy, mogli wystąpić z uroszczeniami do dziedzictwa Litwy, co dostarczałoby sposobności do
dyplomatycznych frymarków i mogło wywołać zawikłania polityczne. Ogłosił więc Zygmunt August,
że zrzeka się swych praw dziedzicznych i że Litwa jest odtąd państwem elekcyjnem tak samo, jak
Polska. Wiele reform Zygmunta Augusta nie podobało się możnowładcom litewskim, jako
demokratyczne innowacje. Podczas gdy szlachta litewsko-ruska wnosiła od r. 1562 supliki do tronu o
ściślejszą unję z Polską, możnowładcy, niechętni wpływom polskim, nie życzyli sobie owej ściślejszej
unji i na sejmie lubelskim 1569 r. zerwali nawet rokowania. Była to chwila przełomowa w historji
stosunków pomiędzy państwami wschodniej Europy.
Zerwali wprawdzie rokowania litewscy możnowładcy, ale pozostali w Lublinie na sejmie
przedstawiciele Podola, Wołynia, Podlasia i Kijowszczyzny, a więc całej południowej Rusi litewskiej,
a chcąc korzystać jak najbardziej z demokratycznego prawa publicznego polskiego, zerwali swą
przynależność państwową do wielkiego księstwa Litewskiego i stanąwszy przy królu, sami zażądali
wcielenia swych ziem do Królestwa Polskiego. Teraz i litewska szlachta gotowała się załatwić za tym
przykładem sprawę unji sama, bez możnowładztwa, gotowa wyrzec się samoistności państwowej
Litwy i wcielić ją także bezpośrednio do Królestwa Polskiego. Wracali więc przerażeni możnowładcy
do Lublina - i tak powstała, słynna unja lubelska 1569 roku. Litwie pozostawał osobny rząd, osobne
wojsko i osobny skarb - lecz traciła całą Ruś południową. [ Pobierz całość w formacie PDF ]